شاخصه‌های فرهنگی هورامان در روزگاری که فرهنگ‌های محلی و منطقه‌ای به‌سرعت و در تمام ابعاد (معماری، پوشش، گویش، آداب و ...) به سمت همرنگی و همگونی در حرکت‌اند، در اولین نظر روشن می‌شود که این شاخصه‌ها در مسیر سیلاب تحولات از هر لحاظ کم‌ترین تأثیر را پذیرفته است.
به‌راستی راز این اصالت و یکپارچگی فرهنگی و عدم تمایل مردم به مهاجرت به شهرها که حلقه اتصال این روستاهاست، در دورافتادگی و در تعاملات محدود فرهنگی نیست.
مردم هورامان در نتیجه و تجربه هزاران ساله زندگی بر دامنه کوه‌ها و دره‌های زاگرس، با کوه و دره و رودخانه و در یک کلام با طبیعت چنان درآمیخته‌اند که در یک زندگی ایده‌آل و مطلوب، کوه‌ها و منابع طبیعی جزیی از دارایی‌شان شده و حفاظت از طبیعت به‌مثابه حفاظت از زندگی‌شان است.
سبک زندگی طبیعت‌آزار و حتی طبیعت‌ستیز مدرن، تاکنون نتوانسته تأثیری اساسی در شاخصه‌های فرهنگی غنی و سبک زندگی متکامل ساکنان منطقه هورامان ایجاد کند. تعامل سازنده مردم هورامان با طبیعت از معیارهای اصلی سنجش ارزش‌های میراث جهانی بوده و شایسته است که با ثبت در فهرست آثار جهانی، توجه همه مردم جهان به حفاظت از این ذخیره‌گاه فرهنگی ایران اسلامی معطوف شود.
درنتیجه سال‌ها تلاش کارشناسان و مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به‌ویژه پس از تأسیس پایگاه منظر فرهنگی هورامان، مطالعه و گردآوری اسناد لازم برای معرفی این اثر به مرکز میراث جهانی و نامزدی آن در فهرست میراث جهانی محقق شد. خوشبختانه پرونده ثبتی در سال گذشته برای مرکز میراث جهانی ارسال شده و گام‌های بلندی در راستای وقوع این اتفاق مبارک برداشته شده است.
در این مقطع پیش از بازدید ارزیاب رسمی مرکز میراث جهانی در مهرماه سال جاری، روستاهای واقع در منطقه هورامان حال و هوای ویژه‌ای به خود گرفته و مشارکت جهادی و بسیج مردمی بی‌نظیری در راستای سامان‌دهی محیط منظر و روستاها پدید آمده است.
هماهنگی تمامی دستگاه‌های ذی‌نفع و ذی‌مدخل در سطح دو استان کردستان و کرمانشاه با وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و اجرای این فرآیند در سطح گسترده‌ای از مناظر فرهنگی‌طبیعی کشورمان در سطح ملی با همکاری مستقیم مردم محلی و جوامع بومی، فرهیختگان و دست‌اندرکاران فراهم شده که در چنین گستره‌ای امری بی‌سابقه تلقی می‌شود و در نوع خود بی‌نظیر است.
از جمله اقدامات انجام‌شده می‌توان به سامان‌دهی تابلوها و مسیرهای بازدید، پاک‌سازی محیطی، سامان‌دهی نماها و بازیابی اصالت کالبدی روستاها، بهسازی فضاهای ویژه کودکان، فضاهای عمومی و منظر روستاها، مستندکردن رویدادها و میراث ناملموس در بازه زمانی کوتاهی اشاره کرد.
اگرچه بایستی به یاد داشت که هنوز فرآیند ثبت به پایان نرسیده و امید است که به فضل پروردگار درنتیجه گزارش مساعد ارزیابان، این راه با برگزاری جشن ثبت منظر فرهنگی هورامان در فهرست میراث جهانی به پایان رسد و نیز آغاز فصلی جدید، برای حفاظت از ارزش‌های برجسته این منظر منحصر به‌فرد و همچنین معرفی شایسته و درخور آن به مردم جهان باشد.